Gosse DrentDeze zomer ga ik een aantal dagen met vakantie naar Istanboel. Als James Bond-liefhebber is het onmogelijk om dan niet te denken aan de verschillende locaties in het boek From Russia, with Love en de gelijknamige film, The World Is Not Enough en Skyfall. Nu ik als voorbereiding alle locaties op een rijtje heb gezet, leek het me leuk om dit te delen.
In deel 1/3 behandel ik de locaties in Istanboel uit het vijfde boek van Ian Fleming, From Russia, with Love (1957). Een aantal veelgebruikte Turkse woorden voor ‘straat’ zijn Caddesi en Sokak.
Ian Flemings eerste bezoek aan Istanboel
Fleming bezocht Istanboel voor het eerst in 1955. Op dat moment was hij namens The Sunday Times in de stad om verslag te doen van de 24ste Algemene Vergadering van Interpol. Istanboel was in die tijd een ruige stad. Tijdens Ians verblijf richtten Turkse bendes, opgehitst door overheidsagenten, een bloedbad aan onder de christelijke minderheden in die stad. Ook wel bekend als de Rassenrellen van Istanboel. In The Man With the Golden Typewriter (2015) beschrijft neef Fergus Fleming wat zijn oom tijdens dat bezoek had gezien: “Een door de overheid in elkaar gezette etnische zuivering, die de meerderheid van de Grieken in de stad dwong om Istanboel – de stad die hun voorouders zo’n 1700 jaar eerder hadden gesticht – voorgoed te verlaten.”
In zijn artikel in the Sunday Times schreef Ian Fleming: “Meerdere keren in die nacht werd ik door nieuwsgierigheid uit de veiligheid van het Hilton Hotel gezogen en ben ik de stad ingetrokken. Daar waar de menigte door de straten bewoog. Elk onder hun eigen rode vlag, met de witte ster en sikkelmaan. Af en toe klonk er geschreeuw uit het boze geroezemoes, dan klonk er glasgerinkel en misschien een deel van een schreeuw. […] Een auto raakte de controle kwijt, reed de menigte in en het geschreeuw veranderde in gegil. Gebarende handen lieten zich kort zien toen de lichamen neervielen. En over alles heen klonken de sirenes van de ambulances en het fluitende gehuil van de nieuwe politieauto’s, die uit Amerika waren geïmporteerd.”
Fleming keerde uiteindelijk “misselijk” terug naar zijn hotel. Door de vernielingen konden hij en zijn collega’s de volgende dag niet naar het Griekse restaurant Lido. Bij zonsopgang lag het in puin. In plaats daarvan trad een in Oxford opgeleide Turkse reder Nazim Kalkavan op als gastheer voor die dag. Hij zou later de inspiratie vormen voor het personage Darko Kerim, hoofd van Station T. in From Russia, with Love. Kalkavan, wiens eigen moeder de vorige nacht Griekse vrienden had beschermd tegen het geweld, nam de Britse delegatie mee naar zijn huis aan de Aziatische oever van de Bosporus. Hij schreef in een brief aan Flemings biograaf dat ze “Een zeer aangename dag doorbrachten. Bijna in vrolijkheid. Bijna onbewust van de droefheid en schaamte van de vorige dag.”
Hoewel die gewelddadige nacht een diepe indruk op Ian Fleming naliet, bevat het boek From Russia, with Love slechts één subtiele verwijzing naar de pogrom van 1955. Tijdens een bijeenkomst van inlichtingenfunctionarissen somt generaal Grubozaboyschikov de recent georganiseerde coups door Moskou op: “Revolutie in Marokko, wapens naar Egypte, vriendschap met Joegoslavië, problemen in Cyprus, rellen in Turkije, stakingen in Engeland, grote politieke winst in Frankrijk – er is geen front in de wereld waar we niet stilletjes oprukken.”
Door het geweld toe te schrijven aan communistische krachten, papegaaide Fleming de officiële Turkse verklaring voor het geweld na. Ondanks het feit dat een dergelijke grootschalige vernietiging ver buiten de mogelijkheden lag van de ongeveer vijftig linkse mensen die in de nasleep tot zondebok werden gemaakt.
Na al zijn ervaringen beschrijft Fleming Istanboel in het boek als “Een stad die door de eeuwen heen zo doordrenkt was met bloed en geweld dat, wanneer het daglicht doofde, de geesten van de doden de enige bevolking vormden”. Het was een stad waar Bond “graag levend uit wilde komen”. Een gevoel dat Fleming waarschijnlijk zelf ook had na zijn eerste bezoek aan de stad.
Bond vertrekt uit de sleur
Als James Bond geïntroduceerd wordt in From Russia, with Love is hij verveeld door het rustige leven. Hij zit te ontbijten in zijn appartement – aan een zijstraat van Kings Road – en vreest de gedachte om nog een doodnormale dag op het hoofdkwartier door te brengen. Gelukkig voor Bond is er iets gebeurd wat hem uit de sleur van het dagelijkse leven trekt. Niet alleen wordt hij voor een missie naar Istanboel gestuurd, maar wanneer hij daar aankomt zal een mooie Russische cijferaar een rendez-vous met hem regelen.
Bond vliegt van Londen Airport (tegenwoordig Heathrow) naar Istanboel met een British European Airways-vlucht, via de luchthavens Rome Ciampino en Ellinikon International Airport (bestaat niet meer sinds 2001). Hij komt aan in Turkije op de luchthaven Yesilkoy: “een uur rijden van Istanboel”, en wordt in een Rolls Royce naar zijn hotel gebracht. De luchthaven is nog steeds in gebruik, maar staat nu bekend als Istanboel Atatürk.
Bond neemt het ervan tijdens zijn tussenstops. In Rome drinkt hij twee Americanos. Tijdens het laatste deel van de vlucht drinkt hij een paar shotjes ouzo met een mondvol ijswater. Bij het diner geniet hij van twee droge martini’s en een halve fles Calvet claret.
Goed ontbijt in een slecht hotel
Bond verblijft in het Kristal Palas hotel in “de heuvels van Pera”. De wijk Pera staat nu bekend als Beyoğlu, aan de Europese kant van de Bosporus. Hoewel het hotel fictief is, is het vermoedelijk gebaseerd op een echte locatie. Fleming schrijft dat Bond het hotel koos “omdat de naam hem had geamuseerd en omdat hij weg wilde uit het saaie leven van grote hotels”. Volgens Steve Turner is het gebaseerd op het Pera Palas:
Built in 1892 to accommodate passengers arriving on the Orient Express, it was Istanbul’s first top-class hotel and stood close to the British, French, German, Russian and American consulates. Its bar became a natural watering hole for diplomats, and a hub of gossip, scandal and intrigue.
Het Pera Palas bestaat nog steeds en heeft onlangs een renovatie ondergaan om het in zijn pre-James Bond-glorie te herstellen.
Aanvankelijk is Bond niet blij met zijn hotelkeuze. Het is verre van luxueus en als hij aankomt besluit hij bijna naar een ander hotel te boeken. Tijdens zijn aankomst vallen de “palmen met vliegen in koperen potten” in de hal hem op, net als “de vloer en muren van verkleurde Moorse tegels”. Als hij later de warme kraan opendraait komt er enkel bruin water uit, maar dat is pas nadat hij een duizendpoot in het bassin heeft geslingerd.
De volgende dag wordt zijn keus voor het Kristal Palas toch beloond, als hij de gordijnen opent en vanaf zijn balkon het uitzicht op de Gouden Hoorn ziet. Bond bestelt bij de roomservice een ontbijt van yoghurt en groene vijgen met Turkse koffie, in de hoop dat het “geen fiasco is”. Het ontbijt verrast hem. Geserveerd in een blauwe porseleinen kom is de yoghurt “diepgeel en met de consistentie van dikke room” en de vijgen “barstensvol rijpheid”. De koffie is “gitzwart en met een gebrande smaak waaruit blijkt dat hij vers is gemalen”.
Koffie met Darko Kerim
Later wordt Bond opgehaald uit zijn hotel en weggebracht naar Darko Kerim, het hoofd van Station T. Zijn kantoor zit achterin een kruidenfabriek. “Wil je je koffie zwart of met suiker?”, vraagt hij aan Bond. “In Turkije kunnen we niet serieus praten zonder koffie of raki, en het is te vroeg voor raki”. Bond neemt zijn koffie zwart.
Terwijl ze Bonds missie bespreken, drinken ze meer en meer koffie, totdat Bond ’s middags naar zijn hotel wordt teruggebracht. Wanneer Bond later bij de Kruidenbazaar aankomt om Kerim te ontmoeten voor de lunch, heeft zijn vriend al een glas raki in zijn hand. Bond krijgt hetzelfde aangeboden en vindt het identiek smaken aan zijn ouzo op het vliegveld.
Voor de lunch beveelt Kerim gegrilde sardines en papillote aan, die voor Bond “smaakten als alle andere gebakken sardines”. Kerim eet reepjes rauwe vis, en legt uit dat hij alleen ongekookt voedsel eet. Voor de tweede gang gaat Kerim voor rauw biefstukgehakt met paprika en bieslook, samengebonden door eigeel. In Nederland bekend als tartaar. Bond probeert Kerims rauwe vlees en vindt het heerlijk.
Bonds hoofdgerecht is iets wat ikzelf vooral ken als een vette snack na het uitgaan, döner kebab. Kerim omschrijft het echter als “heel jong lam gebraden boven houtskool”, zijn beschrijving klinkt meer als shish kebab dan döner kebab. Ze spoelen het weg met een fles Kavaklıdere wijn. Aan het eind van de maaltijd meldt Kerim Bond dat ze koffie gaan drinken in zijn kantoor. Daarna zullen ze de Russische “oorlogsraad” bekijken via een periscoop in de tunnel onder de stad.
De tunnel naar de Russen
Na de terugkeer naar het plaatselijke hoofdkwartier neemt Kerim Bond mee naar een tunnel onder de stad, om de Russen te bespioneren via een periscoop. De tunnel is gebouwd om de Basilica Cistern (een enorm ondergronds reservoir dat gebouwd is om drinkwater te leveren als de stad belegerd wordt) leeg te laten lopen. Kerim vertelt Bond dat “[de tunnel] recht naar beneden gaat – onder de Street of Books waar de Russen hun kantoor hebben, en uitkomt in de Gouden Hoorn, bij de Galatabrug, twintig meter van mijn pakhuis”.
De Street of Books is waarschijnlijk Çadırcılar Caddesi waar je Sahaflar Çarşısı (de boekenbazaar) vindt. In werkelijkheid ligt het Russische consulaat aan de Beyoğlu (Pera) kant.
Terug in zijn hotelkamer neemt Bond een warm bad en een koude douche, om de geur van de door vleermuizen en ratten geteisterde tunnel te verwijderen. Kerim had hem eerder verteld dat de “lokale wodka goed is als je het verdrinkt in tonic water”. Bond volgt dat advies op, terwijl hij vanuit zijn kamer naar de zonsondergang over de Gouden Hoorn kijkt.
Buitenwijken van Istanboel
Die avond reizen de mannen naar de buitenwijken van Istanboel. Fleming vertelt ons dat ze “de verre heuvel oprijden door de armere wijken boven de Gouden Hoorn”. Na een half uur “stoppen ze halverwege een lange heuvel aan de rand van Istanboel”. Dat kan overal zijn. In het zigeunerkamp dat ze samen bezoeken krijgen ze “een soort ragout die sterk naar knoflook ruikt” met brood, dat ze wegspoelen met raki. Terwijl ze met hun vingers eten, maakt Bond bijna de fout om zijn linkerhand te gebruiken. “De linkerhand wordt bij deze mensen maar voor één doel gebruikt”, instrueert Kerim hem. Dat Kerim enkel rauw voedsel eet, lijkt hij zelf te zijn vergeten. Later breekt een groot gevecht uit, als een Bulgaarse bende het eten ruw verstoort.
Later besluit Kerim achter Krilencu aan te gaan, de leider van de Bulgaarse bende, die Kerim probeert te vermoorden. Ze rijden “onder het aquaduct van Valens door en over de Atatürk Boulevard, ten noorden van de versperde ingangen van de Grote Bazaar. Bij de Zuil van Constantijn sloeg de auto rechtsaf”.
Uiteindelijk komen Bond en Darko Kerim aan op “een lang sierplein waarop drie stenen zuilen zich als een batterij ruimteraketten afvuren”. Uit die beschrijving blijkt dat het waarschijnlijk het Sultanahmetplein is.
Ze laten de auto achter en gaan te voet verder naar de vuurtoren. Daarna slaan ze rechtsaf een geplaveide steeg in en vervolgens weer rechtsaf langs een boulevard die afloopt naar de Zee van Marmara. Na tien minuten komen ze aan het einde van de boulevard bij de spoorlijn. Voor hen staat een gebouw met een reusachtige poster van Marilyn Monroe die reclame maakt voor Niagara (1953). Ook van deze locatie is het niet duidelijk waar dit precies is.
Bond keert terug naar zijn hotel om te ontdekken dat hij een gast heeft. Liggend in zijn bed, naakt behalve een fluwelen lint en zijden kousen, is Tatiana Romanova. De Russische cijferaar. Voordat ze zich opmaakt voor een nacht vol passie staat ze erop dat ze de volgende avond Istanboel verlaten met de Oriënt Express.
Deel 2/3 komt zaterdag 11 juni online, deel 3/3 woensdag 14 juni.
Bronnen: The American Interest , The James Bond Dossier en Fleming’s Bond. Met dank aan Merlijn Kuiper van Bondesque Magazine.
Nog even dit…
Alles wat James Bond Nederland publiceert, gebeurt volledig op vrijwillige basis en non-profit. Wil je JBN steunen middels een donatie, dan komt dit volledig ten goede aan betere artikelen. Elke cent wordt direct geïnvesteerd in onze website. Doneren kan via het onderstaande bankrekeningnummer. We danken je hartelijk voor je gift.
NL55 RABO 0338 6331 46 ten name van Stichting James Bond Nederland
Corneel Vanfleteren
Reageren