“Why do we need agents, the Double O section? Isn’t it all rather quaint? Well, I suppose I see a different world than you do, and the truth is that what I see frightens me. I’m frightened because our enemies are no longer known to us. The do not exist on a map.
They’re not nations, they’re individuals. And look around you. Who do you fear? Can you see a face, a uniform, a flag? No! Our world is not more transparent now, it’s more opaque! It’s in the shadows. That’s where we must do battle. So before you declare us irrelevant, ask yourselves, how safe do you feel?”
Dat was een heel epistel van M in Skyfall (2012). In het jaar van de release van Skyfall gebeurde er, ook op geopolitiek niveau, een heleboel. Niet voor niets wilde regisseur Sam Mendes meer kwijt over de stand van zaken over moderne spionage in de jaren 10 van deze eeuw. Dat is ‘m aardig gelukt.
Het was in die periode ook écht zo dat cybercrime in opmars kwam. Rusland en vooral China deden al langere tijd aan een uiterst gewiekste vorm van bedrijfsspionage met behulp van het internet. Om nog maar niet te spreken over de vele nieuwe Chinese automerken die toch wel erg nadrukkelijk leken op hun westerse evenknieën.
Als Bond-films realiteit worden
Het begin van de jaren 10 was ook wel degelijk een periode waarin wij nog niet helemaal wisten of het de leiders van concrete natiestaten waren die cybercriminaliteit flink opwaardeerden, of ondoorzichtige anonieme individuen binnen grote bedrijven of daarbuiten.
En ook nu zijn er nog veel uniform loze militairen die niet meteen het beste met de mensheid voor hebben. We kennen de Russische GRU en de Wagner Group nu als duistere krachten die zonder officieel mandaat van hun regering voor behoorlijk wat antiwesters tumult kunnen zorgen. Een beetje hetgeen waaraan Columbo in For Your Eyes Only (1981) aan refereerde:
Well, I know too much about him. He wants me out of the way. By using a British agent to do his dirty work for him, your government might give him another medal.
Columbo in For Your Eyes Only
Van klassieke crises…
Maar dan is er toch wel degelijk iets veranderd in de geopolitiek van recente jaren. De opkomst van Donald Trump (met behulp van een goede vriend), de Brexit, de Euro-crisis, de Coronapandemie, de Oekraïne-Rusland-oorlog en de evenzo verhitte crisissfeer in Taiwan; ze geven aan dat klassieke crises tussen landen weer oplaaien. Het zijn nog wel degelijk individuen die kwaad in de zin hebben, maar steeds vaker zouden ze de leiders van natiestaten kunnen zijn. Ze treden weer op de voorgrond, komen zelfs uit de schaduw en laten sociale media, hacking en staatspropaganda instrumenten worden van een uiterst noodzakelijke informatieoorlog.
Wie had ooit kunnen denken dat de president van Rusland geïnspireerd zou raken door Silva en zo’n instrument op nog grotere schaal wil toepassen: “Interrupt transmissions from a spy satellite over Kabul… done. Hmm. Rig an election in Uganda. All to the highest bidder.” Ook in No Time To Die (2021) maakte wijlen Felix Leiter daar een opmerking over: “Our elected leaders aren’t playing nice anymore in the sandbox!” Al had Felix écht wel iets meer duiding mogen geven.
… naar een tweede koude oorlog
En dat is nogal zachtjes uitgedrukt. De ‘zandbak’ weet anno 2022 ook klassieke oorlogsvoering weer nieuw elan te geven (Oekraïne). Klassieke dictators winnen dus steeds meer aan populariteit. De Hitlers en Stalins van toen staan in nog gewiekstere gedaantes weer op. In Rusland, in China en óók in de VS. Misschien moeten we het maar gewoon benoemen en er niet omheen draaien: de oude Oost- en West tegenstellingen zijn weer terug, in een wellicht nog scherpere afgebakende wereld van dictatuur versus democratie. Je kunt geruststellen dat de Tweede Koude Oorlog sinds deze nieuwe jaren 20 dan toch echt begonnen is.
Geopolitiek om van te likkebaarden
Voor Ian Fleming zou dit natuurlijk een fantastisch inspirerende tijd geweest zijn voor nieuw materiaal. Al in de roman Casino Royale (1953) bleek dat Fleming zijn hoofdpersoon al een visie meegaf over geopolitiek:
Today we are fighting Communism. Okay. If I’d been alive fifty years ago [1903], the brand of Conservatism we have today would have been damn near called Communism and we should have been told to go and fight that. History is moving pretty quickly these days and the heroes and villains keep on changing parts.
Ian Fleming in Casino Royale
Maar Fleming schreef zijn boeken natuurlijk in een relatief nieuwe naoorlogse wereldorde. Het Westen en de Communisten hadden in een soort superpact de overwinning behaald op Nazi-Duitsland en Japan. De klassieke hete frontenoorlog (De Tweede Wereldoorlog) was voorbij en een nieuwe bekoelde status quo tussen het Westen en de Sovjetunie (De Koude Oorlog) kwam ervoor in de plaats. Die bekoelde status is weer terug. En wellicht had zelfs Fleming niet kunnen vermoeden dat deze nieuwe Tweede Koude Oorlog in rap tempo heter wordt. Máár reken maar dat hij dit niet onderbelicht had gelaten.
Botsing van winstmodellen en geopolitieke realiteit
Toch betwijfel ik of Barbara Broccoli & Michael G. Wilson dit wel zo inspirerend vinden. Bond-fans weten al dat ook de producers en scenarioschrijvers soms iets té vaak de geopolitieke realiteit wilden vermijden, en daarom ook in creatief opzicht soms ‘vastliepen’. Want dan is de film business met al z’n marketingstrategen en winstplaatjes richtinggevend. Immers, ook de filmwereld ervaart nog steeds de gevolgen van een heftige Coronapandemie. Het té halsstarrig vasthouden aan het concept om niet té politiek te willen zijn in Bond films, kan dan vaker in botsing komen met de creatieve geest van wijlen Fleming.
Zelfs Ian Flemings prachtige uitvinding SPECTRE, om zo niet té politieke Bond romans te hoeven schrijven, kunnen in 2022 op steeds meer weerzin stuiten in landen als China. Werd in 2012 nog met behulp van montage en ondertitelcensuur de doodgeschoten Chinese beveiligingsmedewerker weggewerkt uit Skyfall, in No Time To Die werd Safins nationaliteit wel héél erg kundig weggewerkt. Natuurlijk zijn niet alle Russen slecht en moeten we niet generaliseren, maar Poetin is wél een Rus die de verpersoonlijking is van een wereld die sommigen niet graag groter willen zien worden. De geschiedenis roert zich dus niet alleen snel, zoals Fleming aangaf in Casino Royale, maar kan zich ook weer snel herhálen. En als die troebele wereld van die Eerste Koude Oorlog nu in rap tempo ‘onttroebelt’ wordt in deze nieuwe Tweede Koude Oorlog, dan hebben we geheim agent 007 nog hárder nodig dan in de gehele periode 1953–2020.
Orlov en Klebb must return
Tuurlijk, in de Bond films uit de Eerste Koude Oorlog, zoals From Russia With Love (1963) en Octopussy (1983), werden de verknipte schurken al duidelijk in verband gebracht met de dictatoriale natiestaat waarvoor ze werkten. Maar dat gebeurde in een tijd dat het Westen met veel zelfvertrouwen geopolitieke conflicten te lijf ging. Dus wellicht vinden de filmmarketeers bij Amazon’s MGM & United Artists dat té politiek gevoelige Bond films een financieel risico met zich meedragen. Ook als SMERSH- en KGB-werknemers (of GRU-werknemers) Orlov en Klebb ineens overlopen naar SPECTRE.
The West is decadent! And divided!
General Orlov in Octopussy
Het post-pandemische verdienmodel van Bond-films is namelijk nog steeds óók gericht op Rusland en China. Daarom kan het jammer zijn dat de creatieve vrijheid bij het schrijven van een Bond-film in conflict kan komen met de huidige, sterk dystopische, geopolitieke realiteit, en dan vooral in landen als China en Rusland.
Afzetmarkten herzien
Toch denk ik dat het verstandig is om de verdienmodellen voor Rusland en China wat meer achterwege te laten. Een film als Top Gun: Maverick (2022) wist zonder afzetmarkten Rusland en China al $ 1,4 miljard wereldwijd op te brengen. En Paramount ging zelfs zó ver om de film eens níét te ontdoen van pro-Taiwan sentimenten. Natuurlijk hielp het retro-gevoel van de jaren 80 van de vorige eeuw de film ook een handje. Het geeft in elk geval aan dat filmliefhebbers ook genoeg positiviteit kunnen halen uit een film zonder dat er censuur wordt toegepast.
Voor Bond-fans gloort er in elk geval ook een stukje hoop. Amazon verschoof de poppetjes dermate kundig vorige week, zodat in rap tempo een nieuwe distributiedeal in kannen en kruiken was. Dus vanaf Bond 26 kunnen er weer zonder problemen nieuwe James Bond-films in de bioscoop verschijnen.
James Bond heeft weer wat om voor te vechten
Maar zou het niet fantastisch zijn als tijdens deze geopolitieke beslommeringen, zelfs met een stukje financiële continuïteit voor Bond 26, de Bond-scenarioschrijvers even alle voorzichtigheid opzijschuiven? Dat ze, met iets meer politieke incorrectheid gewoon dat weer kunnen doen waar de Bond-films in de Eerste Koude Oorlog zo sterk in waren? Lekker stangen en natiestaten pesten, maar ook staatloze overlopers én narcistische nationalisten tegen elkaar laten uitspelen? En dan Bond het vuile werk laten opknappen? Immers, zoals Rosa Klebb al eens zei:
Who can the Russians suspect, but the British. The Cold War in Istanbul will not remain cold very much longer.
Rosa Klebb
Amazon en MGM moeten inzien dat de nieuwe geopolitieke realiteit een bron van creatieve vrijheid en inspiratie kan zijn. Want precies híérom is Ian Fleming groot geworden. Box office opbrengsten (censuur: China, Rusland) mogen hierbij nimmer spelbreker zijn. Op naar Bond 26, want spionage is weer van levensbelang.
Wat een mooi en leuk geschreven artikel.
Geweldig artikel!
Goed gedaan! zoals M zegt in Casino Royale…
oh damn i miss the cold war