Column: Bond en Bin Laden

Onlangs zag ik voor het eerst in jaren weer eens The Living Daylights. In voetbaltermen gesproken staat het 007-debuut van Timothy Dalton voor mij in het rechterrijtje van de James Bond Eredivisie. Oké, het is geen degradatiekandidaat (hallo, Die Another Day) maar een top tien status heeft de film ook niet. Natuurlijk heeft de film veel sterktes (Dalton met zijn ‘Fleming Bond’ vertolking, mooie locaties, de terugkeer van de Aston Martin en een sterke John Barry score). Maar The Living Daylights scoort met name minpunten op het vlak van de schurken. Deze vind ik niet ‘Bondesque’ genoeg. Sorry Jeroen Krabbé! Toen besefte ik me dat de film misschien wel de meest realistische Bond-schurk van alle Bond-films bevat. Eentje die niet direct opvalt en in het verhaal zelf niet eens een schurk is. Toch kan ik niet anders concluderen dan dat in The Living Daylights James Bond vriendjes wordt met niemand minder dan Osama Bin Laden.

Met The Living Daylights wilden scenaristen Richard Maibaum en Michael G. Wilson terug naar de spirit van Ian Fleming. De film is – met haar terugkeer naar de Koude Oorlog – dan ook één van de meest politiek geëngageerde Bond-films. Dat begint al in de openingsscene. Tijdens een trainingsoefening op Gibraltar wordt een 00-agent gedood. Op zijn lichaam vindt 007 een boodschap: Smiert Spionam, oftewel Dood aan de Spionnen. Een verwijzing naar SMERSH, een geheime inlichtingenorganisatie die bestond in het Stalin-tijdperk van de Sovjet-Unie. Vervolgens zien we na de openingstitels hoe een Russische generaal (schijnbaar) overloopt naar het Westen. Dit was destijds – we hebben het hier over 1987 en de Sovjet-Unie stond op instorten – een politiek gevoelig onderwerp. Zeker voor een “amusementskarakter” als James Bond!

Maar The Living Daylights wordt pas echt actueel én riskant wanneer het verhaal zich verplaatst naar Afghanistan. Want op dat moment heerste daar een bloederige oorlog tussen de Russische bezetter en het Afghaanse verzet. Een gedurfde keuze van Maibaum en Wilson om hun verhaal aldaar te situeren. Ten eerste omdat het fictieve karakter James Bond hiermee een politiek gevoelige arena betrad, iets wat de producenten het liefst vermeden. En ten tweede omdat je het risico loopt dat je film juist niet actueel meer is bij haar première. Je bedenkt een verhaal voor een film immers zo’n anderhalf jaar vóórdat deze in de bioscopen verschijnt. En er kan veel veranderen in anderhalf jaar!

Dat gebeurde niet. Ten tijde van de release van The Living Daylights woedde de Afghaanse Oorlog nog steeds. In de film belandden Bond en Kara – na een ontsnapping vanuit een Russische vliegbasis – bij het Afghaanse verzet, genaamd de Moedjahedien. De man die ze even daarvoor hielpen te ontsnappen, heet Kamran Shah en blijkt bij de Moedjahedien plaatsvervangend commandant van district Oost te zijn. Hij is een lange, slanke en charismatische man die een Westerse opleiding heeft genoten. In het verdere verloop van de film moeten hij en Bond elkaar meer dan eens te hulp schieten.

Hoe verging het de Moedjahedien na The Living Daylights / 1987? Nou, in 1989 verlieten de Sovjettroepen met hun staart tussen de benen het Afghaanse strijdtoneel. Het land belandde in een burgeroorlog. Vanuit de Moedjahedien ontstonden twee beruchte groeperingen: de Taliban en Al Qaida. Zij grepen in 1996 de macht in het land. Al Qaida werd geleid door Osama Bin Laden. Bin Laden had tijdens de Afghaanse Oorlog als commandant van de Moedjahedien gevochten tegen de Russen. Hij was lang, slank, charismatisch en had een Westerse opleiding genoten…
En dat zijn niet de enige eigenschappen die Osama Bin Laden en de fictieve Kamran Shah delen. Ook qua uiterlijk lijken beide heren behoorlijk op elkaar. Mij bekroop tijdens het zien van de scenes bij de Moedjahedien in ieder geval het gevoel dat ik keek naar Osama Bin Laden. Toen nog een vriend van het Westen (de CIA financierde zijn strijd tegen de Russen immers) maar dat zou een decennia later wel anders zijn. Helaas wist James Bond dit ten tijde van The Living Daylights allemaal nog niet. Want je kan er uiteraard op vertrouwen dat werelds beste geheime agent er anders wel voor had gezorgd dat Bin Laden al in 1987 met een kogelgat in het Afghaanse zand belandde.