Wat is punteren? James’ en Sylvia’s uitje in From Russia with Love

Je verwacht James Bond eerder in een snelle auto vol gadgets dan in een houten bootje met een stok. Toch zien we 007 in From Russia with Love (1963) zijn luxe Bentley even inruilen voor een middagje punteren. Of in het Engels: punting. En dat blijkt verrassend romantisch, zolang je maar niet door kantoor wordt opgeroepen.

In de scène desbetreffende liggen Bond en Sylvia Trench ontspannen in een houten punter. Naast de boot ligt een omgevallen cocktailshaker. Bond voelt nog even of de Taittinger, die aan een touwtje tussen zijn tenen in het water hangt, koud genoeg is. “Geweldige sport, dat punteren!” roept een passerend stel. En hoewel Sylvia twijfelt of het de golfbaan kan vervangen, lijkt Bond het daar wel mee eens. Wat het scharrelende stel tijdens deze zoete, zonnige middag echter niet weet, is dat de punter ontsproten is aan oer-Hollandse geschiedenis.

Wat Bond doet, doen wij allang

In Engeland is punteren tegenwoordig vooral populair rond Cambridge. Geen vreemde keuze dus voor Connery’s Bond, die in You Only Live Twice (1967) beweert Oriental Languages te hebben gestudeerd aan diezelfde universiteit. Maar hoewel het tafereel Engels oogt, ligt de oorsprong van de punter aan de andere kant van het Kanaal. In de Nederlandse moerassen en poldervaarten.

De eerste punters stamden af van de boomstamkano, maar kregen gaandeweg een slimmere, stabielere vorm. In plaats van een uitgeholde stam bouwden de Nederlanders hun punters met een platte bodem en twee lange zijplanken, vaak van eikenhout, die met vuur werden gebogen en met houten pennen aan elkaar bevestigd. Er kwam geen bouwtekening aan te pas; de scheepsbouwers werkten op gevoel, met mallen of volgens de vorm van de schuur waarin ze timmerden. Deze traditionele techniek heet “in de zak bouwen”: eerst de huid en stevens, dan pas de spanten aan de binnenkant.

Vanaf de late middeleeuwen groeide de punter uit tot een onmisbare verschijning in de Nederlandse binnenwateren. De naam duikt voor het eerst op in een akte uit 1618 waarin punters vrijstelling krijgen van sluisgeld bij het Steenwijker Verlaat. En op schilderijen van Avercamp en Vroom dobberen ze al vrolijk tussen schaatsers en vissers. Bij bodemvondsten duiken ze nog steeds met enige regelmatig op, zoals in 2008 gebeurde. De stad Rotterdam dankt er zelfs zijn hele bestaan aan.

Van vracht tot vrijetijd

In de twintigste eeuw vond de punter opnieuw zichzelf uit. Het drijvende werkpaard van toen, waarmee turf, hooi en zelfs koeien werden vervoerd, werd een recreatieboot voor rustige vakantiedagen. Zoals in Giethoorn, waar de Gieterse punter de standaard werd: klein, wendbaar en ideaal voor de smalle grachten en bruggetjes. Sommige boeren gebruiken er nog steeds een voor vracht, maar langzaamaan wordt de punt economisch steeds minder rendabel.

Tegenwoordig worden punters niet alleen van hout, maar ook van staal, hardhout of polyester gebouwd. De grote open kuip maakt ze makkelijk voor gezinnen en groepen. En dankzij hun platte bodem en stabiele vorm zijn ze zelfs voor beginners gemakkelijk te besturen (of punteren), zoals Bond.

De punter over de grens

Toch bleef de punter niet binnen de grenzen van Nederland. Via Hollandse polderjongens en veenarbeiders verspreidde het bootje zich naar Engeland, Duitsland en Frankrijk. De Engelse punt, zoals ze die in Cambridge kennen, is een directe afstammeling. Daar puntert het zich inmiddels door een geheel eigen wereld van studententradities en toeristische grandeur.

In Cambridge zijn er twee populaire puntertochten: een door het historische hart van de stad, langs Trinity College, de Bridge of Sighs en King’s College Chapel. Druk, vol selfies en zomerse rijen. De andere voert over de bovenloop van de rivier, langs stille weides en pittoreske dorpen. Perfect voor wie zelf de stok ter hand wil nemen, misschien met een fles champagne in de boot.

De punter als cultureel erfgoed

In Nederland zijn er verenigingen zoals Stichting het Punterwezen, die zich inzetten voor behoud van het ambacht en het vaartuig. Dankzij hun werk, en met hulp van Europese subsidies, worden nog steeds punters gebouwd volgens de oude technieken. Ook zijn ze op verschillende plekken te huren, zoals in Giethoorn en Wanneperveen. En wie de handen uit de mouwen wil steken, kan bij het bezoekerscentrum van De Wieden in juli en augustus zelfs een Zuiderzeepunter leren zeilen.

De eenvoudige punter past dus verrassend goed in Bonds repertoire. Het heeft dan wellicht niet de explosieve charme van zijn gadgets, het heeft wel iets rustgevends. Wie weet: misschien moet Bond 26 zich tóch eens in Nederland afspelen. Met 007 in een punter tussen de rietkragen van Overijssel, een nautische monokijker en een handvol Nederlandse schipperswijsheden. Daar sluit zijn maritieme verleden immers perfect op aan.