Terug naar Fleming, deel 1

Een veelgehoorde uitspraak in de historie van de Bond films is: “We zijn teruggegaan naar de bron, terug naar de boeken van Ian Fleming”. Peter Hunt zei het toen hij, na het over-the-top spektakelstuk You Only Live Twice, als regisseur aan de slag ging met On Her Majesty’s Secret Service. Na Moonraker, een film met maar weinig invloeden van Fleming, greep men voor For Your Eyes Only terug op de verhalen van Bonds geestelijk vader. Timothy Dalton las voordat hij de smoking voor het eerst aantrok alle boeken van Fleming nog een keer door. Dit deed hij om, na het tijdperk Roger Moore, Bond een wat realistischer karakter te geven.

Er zijn twaalf romans en negen korte verhalen waarin James Bond de hoofdrol speelt. Je zult misschien denken dat al het materiaal van Fleming inmiddels wel in één van de vierentwintig films terecht is gekomen. Niets is minder waar. Wie de boeken van Fleming leest zal ontdekken dat er nog heel wat scènes zijn die de scriptschrijvers tot nu toe links hebben laten liggen. Met dank aan mijn collega-redacteur Twan Arts voor het idee, zal ik vandaag in de eerste twee Fleming boeken op zoek gaan naar passages die prima in een toekomstige Bond film passen.

Casino Royale (1953)

Het boek uit 1953 en de film uit 2006 hebben minder met elkaar gemeen dan vaak wordt gedacht. De eerste helft van de film is volledig geschreven door Purvis en Wade. Dus verwacht in het boek geen achtervolging in Madagaskar, geen potje poker in de One and Only Club op de Bahama’s en geen bomaanslag op het vliegveld van Miami. De Bond girl Solange en haar man Dimitrios, Mollaka en Mr. White komen bijvoorbeeld allemaal uit de pen van de scriptschrijvers. Bond is zelfs geen beginnend 00-agent bij de start van het boek. Het boek begint als Bond twee dagen in Casino Royale is. Hij heeft dan al drie miljoen franc gewonnen met roulette en chemin-de-fer.

In hoofdstuk 4 ontmoet Bond René Mathis op zijn hotelkamer. Mathis doet zich voor als directeur van de Stendor Radiomaatschappij. Terwijl Bond op het punt staat om hem hartelijk te begroeten, houdt Mathis hem tegen.

‘Ik ben net uit Parijs gearriveerd, monsieur, en hier is het apparaat dat u op proef hebt besteld… vijf buizen, hi-fi, zoals u dat, geloof ik, in Engeland noemt; het moet mogelijk zijn om de meeste hoofdsteden in Europa hier in Royale te ontvangen. Er zijn geen bergen hier in de buurt’

‘Dat klinkt veelbelovend,’ zei Bond, terwijl hij zijn wenkbrauwen optrok; hij begreep niets van al die geheimzinnigheid. Mathis lette niet op hem. Hij pakte het toestel uit, en zette het op de vloer naast de elektrische haard die in de schoorsteen gemonteerd was.

(…)

Hij gaf Bond een knipoog. Bond zag, dat hij de volumeregelaar op zijn sterkst had gezet, en dat het rode lampje van de lange golfband brandde; het apparaat gaf geen geluid. Mathis frunnikte achter aan het toestel. Plotseling klonk er een oorverdovend lawaai in de kleine kamer. Mathis keek welwillend naar het apparaat zette het toen af, en zei teneergeslagen: ‘Och, monsieur… neemt u mij niet kwalijk… ik heb het slecht afgesteld,’ en hij boog zich weer naar de knoppen.

(…)

‘Vriendje,’ zei Mathis vrolijk, ‘je bent erin gevlogen. Hierboven,’ hij wees naar het plafond, ‘is óf monsieur Muntz, óf zijn zogenaamde vrouw, zogenaamd te bed met griep, volkomen stokdoof, en ik hoop dat ze nog hoofdpijn hebben ook.’ Hij grinnikte om Bonds ongelovige gezicht Mathis ging op het bed zitten, en ritste met zijn duim een pakje Caporals open. Bond wachtte rustig af. Mathis was tevreden over de indruk, die zijn woorden hadden gemaakt. Hij werd ernstig. ‘Hoe het kan, is me een raadsel. Ze moeten al alles over je geweten hebben vóórdat je hier kwam. De oppositie is in volle sterkte aanwezig. Boven je hoofd zit de Muntzfamilie. Hij is een Duitser. En zij komt ergens uit Centraal Europa, misschien uit Tsjecho-Slowakije. Dit is een ouderwets hotel. Achter de elektrische haarden zitten schoorstenen, die niet gebruikt worden. Daar,’ hij wees op een plek, een eindje boven de kachel, ‘is een pick-up-installatie aangebracht De draden lopen via de schoorsteen naar een versterker die achter de kachel van de Muntzes geplaatst is.

(Casino Royale, hoofdstuk 4)

Nog voordat Bond goed en wel met zijn missie begonnen is luistert de vijand al mee. Mathis behoedt hem voor grotere fouten door hem hier gelijk op te wijzen. Mathis ontpopt zich in de rest van het boek als iemand die de randzaken voor Bond vertegenwoordigt en uitzoekt zodat Bond zich volledig op zijn kaartspel met Le Chiffre kan richten. Mathis zien we terug in de filmversie van Casino Royale en Quantum of Solace maar de dynamiek tussen de twee is totaal anders dan in het boek.

Wat ik mis in de laatste James Bond films is de samenwerking met de lokale vertegenwoordigers van Mi6 of agenten van een andere geheime dienst als Bond in het buitenland is. Fleming laat in een aantal van zijn boeken een vriendschap ontstaan tussen Bond en ‘onze man in …’. In het boek Casino Royale is dat Mathis, die werkt bij het Franse Deuxième Bureau. In andere boeken zien we onder andere Darko Kerim, Tiger Tanaka en Dikko Henderson. Namen die we ook herkennen uit de Bond films. In de boeken ontstaat er tussen Bond en deze mensen een vriendschap waar we in de films maar weinig van terugzien. De vriendschap tussen Bond en Leiter bijvoorbeeld is in de films nooit echt uit de verf gekomen.

Later in het boek ontkomt 007 op miraculeuze wijze aan ernstige verwondingen. Na een drankje in Royale neemt Bond afscheid van Vesper en Mathis. Terwijl hij wegloopt wordt zijn aandacht getrokken door twee mannen.

Ze maakten de indruk van een variéténummer dat op de bus stond te wachten, op weg naar het theater. Ze droegen allebei een strooien hoed met een brede zwarte rand om de bol; dit misschien als een concessie aan de vakantiestemming in Royale, en de randen van hun hoeden en de schaduw van de boom waaronder zij stonden verduisterden hun gezicht. Maar beide donkere figuurtjes werden door een felle kleur opgevrolijkt. Ze hadden allebei een vierkante cameratas over hun schouder hangen. En een tas was hardrood en de andere hardblauw.

(…) 

Roodmans scheen Blauwmans een teken te geven. En Blauwmans haalde met een snelle beweging zijn blauwe cameratas van zijn schouder; hij boog naar voren- Bond kon een en ander niet duidelijk zien, omdat zijn uitzicht net door een plataan belemmerd werd… en scheen iets aan de tas te doen. Toen kwam er een oorverdovende, afschuwelijke explosie, begeleid door een verblindend wit licht, en Bond werd, ondanks de bescherming van de stam van de boom, tegen de weg aangeslingerd, door een hete luchtstroom die zijn wangen en zijn maag indeukte alsof ze van papier waren. Hij lag op zijn rug in de felle zon, en het leek hem, alsof de lucht door de ontploffing hevig trilde, en alsof iemand met een voorhamer op de lage toetsen van een piano had geslagen. Toen hij zich versuft, en half bij bewustzijn, op één knie oprichtte, viel er een afschuwelijke regen van stukken vlees en met bloed doordrenkte stukken kleding op en naast hem neer tezamen met boomtakken en gravel.

(Casino Royale, hoofdstuk 6) 

Bond overleeft de aanslag omdat hij toevallig achter een boom staat die bescherming biedt. Later vertelt Vesper waarom de aanslag op Bonds leven mislukt is.

Ze nam een slokje wodka. ‘Maar nu komt het interessante gedeelte. De opdrachtgever gaf hen de twee cameratassen die jij gezien hebt. Hij zei, dat de helle kleuren het gemakkelijker voor hen zou maken: de blauwe tas bevatte een zeer krachtige rookbom, en in de rode bevond zich het explosiemiddel. Als de een de rode tas zou gooien, dan zou de andere op een knopje op de blauwe drukken, en dan konden ze achter het rookgordijn ontsnappen. In werkelijkheid was de rookbom zuiver een verzinsel om de Bulgaren het idee te geven, dat ze op tijd weg zouden kunnen komen. In beide tassen zat eenzelfde bom. Er was helemaal geen verschil tussen de blauwe en de rode tas. De bedoeling was, om zowel jou, als de Bulgaren te vernietigen, zonder dat er een spoor achtergelaten werd. En er zal wel een ander plan bestaan hebben om met de derde man af te rekenen.’

‘Ga verder,’ zei Bond, vol bewondering voor het ingenieuze plan.

‘Blijkbaar vertrouwden de Bulgaren de zaak niet geheel. Ze dachten, dat bet beter zou zijn om eerst de rookbom te gooien, en dan pas de echte bom. En daarom zag jij, dat de man met de blauwe tas de knop indrukte voor de zogenaamde rookbom, en toen vlogen ze natuurlijk beiden de lucht in.’

(Casino Royale, hoofdstuk 9)

Ik vind dit plan van de bad guy zo heerlijk meedogenloos. Niet alleen probeert hij Bond om het leven te brengen, hij ruimt gelijk de aanslagplegers uit de weg zodat alle losse eindjes weggewerkt zijn. C’est simple comme bonjour. ‘Helaas’ werken zijn handlangers niet mee. Anders was Casino Royale direct het eind van de Bond reeks geweest nog voor deze goed en wel begonnen was. Een scène zoals deze, waarbij het plan van de schurk gedwarsboomd wordt omdat zijn personeel zijn orders niet opvolgt, lijkt me goed passen in een nieuwe Bond film.

Een laatste scène die de film helaas niet gehaald heeft, is wanneer Bond op het punt staat om Le Chiffre blut te spelen met chemin-de-fer. Bond heeft net zijn torenhoge inzet gedaan. Dan staat plots één van Le Chiffre’s handlangers achter hem.

Toen Bond de grote stapel bankbiljetten op tafel legde, en de croupier de biljetten van tienduizend francs ging tellen, zag hij Le Chiffre een blik van verstandhouding met zijn lijfwacht, die vlak achter Bond stond, wisselen. Onmiddellijk daarna voelde hij iets hards tegen zijn rug drukken.

Op hetzelfde moment hoorde hij, vlak achter zijn rechteroor, een stem met een zuidelijk accent zacht, maar dringend zeggen: ‘Dit is een revolver, monsieur. Volkomen geluidloos. En hij kan uw ruggengraat zonder enig gerucht geheel vernietigen. Het zal lijken, dat u flauw gevallen bent. En ik zal weg zijn. Trek uw bod terug, vóórdat ik tot tien geteld heb. Als u om hulp roept, schiet ik.’ De stem klonk overtuigend. En Bond geloofde hem.

(Casino Royale, hoofdstuk 12)

Deze scène werd in de film vervangen door de scène waarin Bond vergiftigd wordt. De intentie van de scène, Le Chiffre probeert zijn grootste tegenstander uit te schakelen voordat deze hem kan verslaan, blijft gelijk. Het mooie in de scène in het boek is dat niemand in het casino doorheeft wat er aan de hand is en Fleming de spanning langzaam opbouwt.

Live and Let Die (1954)

De roman Live and Let Die is een mooi voorbeeld hoe de scriptschrijvers door de jaren heen personages en scènes uit de boeken gebruikt hebben voor films die niet de titel van het betreffende boek hadden. In deze roman zien we personages die ook in de film Live and Let Die voorkomen. Zo komen zowel de Bond girl Solitaire als de schurken Mr Big, Tee Hee en Whisper rechtstreeks uit het boek. Het voodoo thema is ook vertegenwoordigd. Echter, een flink aantal scènes werden voor deze film buiten beschouwing gelaten om jaren later uiteindelijk toch op het witte doek te zien te zijn.

In het boek gaan Bond en Leiter in Florida op bezoek bij een sinister figuur genaamd The Robber; eigenaar van een worm- en aaswinkel. Later op de avond gaat Leiter in zijn eentje nogmaals langs. De volgende ochtend vindt Bond Leiter, wat er nog van hem over is, op de bank van het appartement waar hij verblijft. Bij het zwaargehavende lichaam van Leiter vindt Bond een briefje met daarop de tekst “He disagreed with something that ate him”. Deze verhaallijn zal veel mensen bekend voorkomen uit de film Licence to Kill.

In de film For Your Eyes Only worden Bond en Melina Havelock door Kristatos achter een boot gebonden. Deze scène komt ook voor in de roman Live and Let Die.

Zijn er dan nog ongebruikte scènes in dit boek die de moeite van het verfilmen waard zijn? In mijn ogen is er zeker een paar dat in aanmerking komt. We beginnen in New York. Als Bond net aangekomen is in zijn hotel in New York wordt er een verdacht pakketje op zijn kamer afgeleverd. Het is de eerste keer dat we zien hoe ver de lange arm van Mr Big reikt.

Tegelijk met het ontbijt werd er nog een pakje binnengebracht, dat hij de kelner verzocht zolang op het buffet te leggen. Het was ongeveer dertig centimeter in het vierkant groot en zag er nogal duur uit. Een of andere attentie van Leiter, veronderstelde hij. Het eten smaakte hem bijzonder. Tussen het kauwen door staarde hij door het grote raam en overdacht hetgeen hij zojuist gelezen had.

Pas nadat hij zijn laatste hap had doorgeslikt en zijn eerste sigaret van de dag net had aangestoken, werd hij een heel zacht geluidje in de kamer achter hem gewaar. Het was een gedempt metalig tikken met regelmaat. En het kwam uit de richting van het buffet.

Tik-tak … tik-tak … tik-tak.

(Live and Let Die, hoofdstuk 3)

De tweede is een kleine scène waarvan het resultaat in de rest van de roman terug blijft komen. Bond is samen met Leiter in Harlem en bezoekt daar een aantal bars dat in het bezit is van Mr Big. Bond komt uiteindelijk, vastgebonden aan een stoel, oog-in-oog te staan met Mr Big.

Mr. Big keek naar Bond. ‘Welke vinger gebruikt u het minst, meneer Bond?’ De vraag ontstelde hem. Zijn gedachten concentreerden zich vliegensvlug op de zin ervan.

‘Dan zal ik het voor u zeggen, meneer Bond,’ vervolgde hij na een moment zwijgen op veelbetekenende zachte toon. ‘De pink van uw linkerhand.’ Tee-Hee, breek het pinkje van meneer Bonds linkerhand.’

(…)

Bond wrong zich in alle mogelijke standen tussen de riemen en gooide zich rukkend eraan in de hoogte, opdat de stoel maar zou omvallen. Doch Tee-Hee bewoog zijn vrije hand naar de rugleuning en hield die daar. Langzaam en sneller vielen de zweetdruppels van Bonds gezicht. Zijn tanden kwamen zonder dat hij het wilde bloot doordat de pijn zijn mond vertrok. Net voor het hoogtepunt van de marteling kon hij nog juist opmerken dat de ogen van de vrouw op hem gericht en groot waren, en haar geopende mond eveneens ontzetting uitdrukte.

(Live and Let Die, hoofdstuk 8)

De gebroken vinger blijft Bond de rest van het boek parten spelen. Om onze filmheld op deze manier vroeg in de film een fysiek ongemak mee te geven zorgt misschien voor wat extra spanning voor het restant van zijn avontuur. Dit idee zien we terug in The World Is Not Enough. Helaas was de uitvoer hier niet geweldig. Brosnan blesseert in het begin van de film zijn schouder maar rent de rest van de film grotendeels als Superman rond. Craig heeft in Casino Royale aangetoond dat hij een martelscène wel aankan. De scène, waarbij Tee Hee tergend langzaam de vinger van Bond breekt, is Craig op het lijf geschreven.

Later in het boek maakt Bond zich op om een clandestien bezoek te brengen aan het eiland van Mr Big. Om zich hierop voor te bereiden krijgt hij hulp van Quarrel, die hem aan een strikt trainingsregime onderwerpt. Quarrel zien we later terug in Dr. No maar maakt in dit boek voor het eerst zijn opwachting in de wereld van James Bond.

De volgende dag ving hij zijn training aan onder de kritische ogen van Quarrel, die al zijn bewegingen van nu af taxeerde. Elke morgen voor het ontbijt de zwemtocht van anderhalve kilometer langs de kust en dan terug, hollend over het harde zand, naar de bungalow om een ongekende honger te stillen. Tegen negenen stapten ze als regel in de kano met slechts één driehoekszeil, die hen snel over het water naar de kust van Bloody Bay en Orange Bay bracht waar het zand overgaat in klippen en smalle kreekjes en het rif vlak voor het strand ligt. Daar trokken ze de kano dan op het droge en nam Quarrel hem mee op adembenemende expedities in wateren zoals hij zou aantreffen in Shark Bay, zei hij, met speren en maskers en een oud harpoengeweer voor onder water.

 Ze gingen kalm op jacht, een paar meter van elkaar voortbewegend. Quarrel met een verbazingwekkend soepele gang in dit element, waarin hij als een kind bij zijn moeder thuis was. Weldra begon ook Bond te leren niet met de zee te vechten maar mee te geven met de stromen en draaikolken en van hun zwakkere momenten gebruik te maken, door een soort jiujitsu-tactiek in het water toe te passen.

 (Live and Let Die, hoofdstuk 17)

Een passage als deze roept, bij mij althans, al snel het beeld op van de befaamde trainingsmontages uit de Rocky films. Hierin wordt Sylvester Stallone, begeleid door een prachtige stukje ‘80s ‘inspirational music’, in 5 minuten tijd klaargestoomd voor zijn gevecht aan het eind van de film. Dit is niet hoe ik het in een Bond film voor me zie maar gecombineerd met een opbloeiende ‘bromance’ tussen Bond en de plaatselijke vertegenwoordiger van Mi6, zoals beschreven bij Casino Royale, kan het een mooie opmaat zijn naar een spectaculaire finale.

Na een gedegen trainingsregime is het tijd om de oversteek naar het eiland van te maken. Bond plaatst onderweg een magnetische mijn op het schip van Mr Big dat bij het eiland voor anker ligt.

Op het moment dat hij zich draaide om naar de dubbele schroeven te zwemmen op zijn weg naar een schuilplaats in de rotsen zag hij het verschrikkelijke gebeuren. De enorme massa barracuda’s leek een menigte dolgeworden wolven. Zij tolden en hapten in het water als hysterische honden. Drie haaien, die zich bij hen gevoegd hadden, stormden door het water in lompe razernij. De zee wemelde van de afschuwelijke vissen en hij werd door de bewegingen in het water op zijn gezicht geslagen en door elkaar geschud. Ieder ogenblik, wist hij, kon nu zijn rubberhuid kapot gebeten worden en tegelijk het vlees daaronder. Dan zou de hele school vissen zich op hem werpen.

(Live and Let Die, hoofdstuk 19)

Bond is op zijn filmavonturen meerdere malen oog-in-oog komen te staan met haaien. We kennen het zwembad van Largo waar de befaamde Golden Grotto haaien loom hun rondjes zwemmen. Pas als ze eten krijgen, meestal in de vorm van een slecht presterende medewerker, zien we hoe gevaarlijk ze werkelijk zijn. In andere films maken haaien soms kort hun opwachting maar een scène zoals deze in het boek hebben we niet eerder in een film gezien.

Zoals je kunt zien biedt zelfs een boek als Live and Let Die voldoende ongebruikt materiaal om een aantal sleutelscènes in een nieuwe Bond film te vullen. Volgende keer duik ik in de boeken Moonraker en Diamonds Are Forever. Twee boeken waarvan het plot grotendeels ongebruikt is gebleven. In deze twee boeken zien we ook weer meerdere passages terug die, al zijn de boeken inmiddels meer dan zestig jaar oud, nog steeds bij kunnen dragen aan een spannende film die met recht het predicaat Daniel Craig as Ian Fleming’s James Bond mag dragen.