Locatie: Istanboel 2/3

Deze zomer ga ik een aantal dagen met vakantie naar Istanboel. Als James Bond-liefhebber is het onmogelijk om dan niet te denken aan de verschillende locaties in het boek From Russia, with Love en de gelijknamige film, The World Is Not Enough en Skyfall. Nu ik als voorbereiding alle locaties op een rijtje heb gezet, leek het me leuk om dit te delen.

In deel 2/3 behandel ik de locaties in Istanboel uit de tweede James Bond-film, From Russia with Love (1963). Mocht je deel 1/3 nog niet hebben gelezen, dan kun je die hier vinden. Een aantal veelgebruikte Turkse woorden voor ‘straat’ zijn Caddesi en Sokak.

De wandeling van Tania

Voordat Bond überhaupt aankomt in Istanboel zien we eerst een gesprek tussen Tatiana Romanova en haar vriendinnen. Dit speelt zich af voor het consulaat van Sovjet-Rusland. Het adres hiervan is Halaskargazi Caddesi 161 en te herkennen aan de Sisli-moskee op de achtergrond.

Ze vervolgt haar route op een stenen trap, op de achtergrond is de Şep Sefa Hatun-moskee bij de Atatürk Boulevard goed te zien. Deze locatie is te vinden in de Zeyrek-buurt van de wijk Eminönü op het schiereiland dat het oude Istanboel vormt. Men kan zich voorstellen dat dit echt de buitenwijken van de stad waren ten tijde van de opnames in 1963. Vandaag ligt dit pad echter in een vrij druk deel van Istanboel, vlak naast de grote Atatürk Boulevard die dwars door het Fatih-district loopt van de zuidelijke oever van de Zee van Marmara tot aan de Gouden Hoorn. Dat betekent dat ze waarschijnlijk op de verhoogde stoep van Itfaiye Caddesi loopt. Bijzonder aan deze locatie is dat hij er nog steeds onaangeroerd staat. De stenen muur heeft de anders zo omvangrijke herinrichting overleefd.

Het pad wat Tania oploopt © 2015 Bond Locations

Afgezien van de bomen is er niet veel veranderd. Een paar meter hoger op het stenen pad ontmoet Tania een politieagent. Ze vraagt hem naar het adres van Klebbs kantoor. Hij wijst haar naar een huis in een klein straatje. Een paar van de huizen die achter Tania en de politieman zichtbaar zijn, zijn tegenwoordig verdwenen. Maar een van de grote huizen, in de film te zien aan de linkerkant, kan worden geïdentificeerd.

De straat waarnaar de politieman Tania stuurt ligt hier direct naast. De oude stenen bestrating is weliswaar veranderd, maar het is nog steeds herkenbaar. Dit steegje is het begin van de grotere straat Ibadethane Sokak die dit steegje kruist. Gelukkig lijken de stenen muur en de oude huizen gespaard te zijn gebleven bij de herinrichting van dit gebied, maar achter de stenen muur, ooit onderdeel van een huis, ligt een soort braakliggend terrein. Hopelijk betekent de exploitatie van dit perceel niet de afbraak van de ruïnes die er nog staan.

De steeg met de politieagent © 2015 Bond Locations

Je bereikt de locatie het gemakkelijkst als je de Atatürk Boulevard in noordelijke richting afloopt. Als je begint in de wijk Sültanahmet, bij de Hagia Sophia, kun je de tram nemen langs de Ordu Caddesi, tot het tramstation Aksaray. Daar kruist de Ordu met de Atatürk Boulevard. Als je deze grote boulevard afloopt, loop je na een paar honderd meter ook langs het aquaduct van Valens. Een van de belangrijkste bezienswaardigheden van de stad. Zo’n driehonderd meter na het aquaduct vind je Tania’s pad aan je linkerhand.

Dit Romeinse aquaduct was de belangrijkste watervoorziening van Constantinopel. Het werd voltooid door de Romeinse keizer Valens in de late 4e eeuw na Christus. Het aquaduct leverde ook water voor de Basilica Cisterne, de plaats waar Bond en Kerim Bey later in de film de boot nemen naar het Russische consulaat.

Het huis van Klebb

Een van de meest fascinerende Bond-locaties in heel Istanboel moet wel het huis zijn waar zich het geheime kantoor van kolonel Klebb bevindt. In de overtuiging dat Klebb het hoofd van de Sovjet-inlichtingendienst is, wordt Tatiana Romanova gedwongen Bond naar Istanboel te lokken. Het huis met de kleine binnenplaats staat op een zeer onverwachte plaats, namelijk in de Grote Bazaar.

Deze karakteristieke huizen met een binnenplaats in het midden worden Hans genoemd en maken deel uit van de klassieke architectuur van Istanboel. De Hans fungeerden eeuwenlang als herbergen voor reizende kooplieden. Hier konden ze zaken doen en overnachten. Het is niet verwonderlijk dat er zoveel Hans in de bazaar te vinden zijn, want de Grote Bazaar is door de eeuwen heen een belangrijk knooppunt geweest voor deze reizende kooplieden. Meestal bestonden de Hans uit een binnenplaats met een fontein in het midden, net als deze Han in de film. Vaak was er een aangrenzende keuken of theehuis.

De bazaar is een doolhof waarin je gemakkelijk kunt verdwalen. Maar de Zincirli Han die in de film te zien is, is gelukkig goed aangegeven.

“Can I borrow a match?”

Tegenwoordig komen reizigers in Istanboel aan op de gemoderniseerde luchthaven Istanboel Atatürk. Toen James Bond in 1963 in Istanboel landde, heette de kleine luchthaven nog Yesilköy, vernoemd naar het gebied eromheen. 007 komt aan bij wat toen de binnenlandse aankomsthal was en nog steeds is. Behalve de communicatietoren op het dak is er tegenwoordig weinig meer te herkennen van deze plek.

Als 007 door zijn chauffeur richting het centrum van Istanboel in wordt gereden, passeert hij een aantal prachtige uitzichten, waarvan de meeste sinds 1963 veranderd zijn.

Bond en zijn chauffeur volgen de Topkapi Edirnekapi Yolu, met de Mihrimah Sultan-moskee op de achtergrond. Dat is een (tegenwoordig verdwenen) weg buiten de stadsmuren die Edirnekapı met Topkapı verbindt. Langs deze voormalige weg vind je de resten van de oude verdedigingsmuur van de stad, ook kort zichtbaar in de film. De auto’s rijden uiteindelijk het hart van de stad in bij de Soğuk Çeşme Sokak 11, richting Alemdar Caddesi. Aangezien deze laatste locaties niet te combineren zijn in een directe route naar het einddoel van Bond, kan men alleen maar aannemen dat de locaties puur vanwege hun schoonheid zijn gebruikt.

Rijdend over de Mollafenari No. Ç. Nuruosmaniye Caddesi in Fatih, komt Bond aan bij de Nuruosmaniye-moskee (links in beeld op de film). De Rolls Royce parkeert daar voor de moskee waarna Bond en de zoon van Kerim uitstappen. Ze lopen onder de boog door aan de oostkant, de grote deur van de Kapaliçarsi (de Grote Bazaar) in. De buitenkant van de moskee is herkenbaar in beeld als de Bulgaarse agent te zien is die hen schaduwt.

Dit is de poort waar 007 doorheen loopt vanaf de moskee. Als je 180 graden draait wandelt hij door de grote deur door de bazaar in.

Dit gebied rond de moskee is extreem druk, dus als je foto’s wilt maken, kun je het beste wachten tot zondag, wanneer de bazaar gesloten is. Dan heb je het hele gebied voor jezelf en kun je volop genieten van dit prachtige stukje Bond-historie. De Grote Bazaar is overdekt, maar ook een goed beveiligd gebied. Elke avond om 19.00 uur sluiten en vergrendelen de lokale politieagenten de zeventien enorme toegangsdeuren, waardoor de 16e-eeuwse bazaar desolaat achterblijft.

De Grote Bazaar

Het kantoor van Kerim Bey is er gehuisvest achter een geheime ingang in de Grote Bazaar. Door de ramen – hoewel duidelijk opgenomen op een set op Pinewood Studios – is de Nuruosmaniye-moskee te zien.

De overdekte markt zal zo’n vijftig jaar later ook een grote rol spelen in Skyfall (2012). Daarover meer in deel 3/3.

Basilica Cisterne, de wateropslagplaats van Istanboel

Na wat scènes op Pinewood gaat Bond terug naar Kerim, waar blijkt dat het kantoor van het hoofd van Station T. is opgeblazen. Het deert Kerim echter weinig en hij brengt Bond naar de ondergrondse wateropslagplaats in Istanboel. De Basilica Cisterne werd tussen ongeveer 532 en 542 door de Byzantijnse keizer Justinianus aangelegd als wateropslagplaats voor zijn paleis. Bey brengt Bond zogenaamd onder het Russische Consulaat, waar de onoplettende Russen niet merken dat er een periscoop door de vloer steekt. De opslagplaats, ook wel Yerebatan Sarnici genoemd, ligt onder het Sultanahmetplein. Het is gerestaureerd en is nu open als museum. Geloof niet wat Bey aan Bond vertelt – het is niet gebouwd in opdracht van keizer Constantijn.

Het gevecht op het zigeunerkamp

De meeste mensen weten dat het gevecht op het zigeunerkamp is opgenomen in de tuinen van Pinewood Studios. De scène eraan voorafgaand, waarin Bond en Bey komen aanrijden is echter wel op locatie opgenomen, en wel bij kasteel Yedikule, in het Nederlands bekend als Gouden Poort. Ze rijden eerst langs het kasteel en stappen later uit op een plek waarvan ik bang ben dat het niet meer bestaat.

“She should’ve kept her mouth shut”

Als het gevecht op het zigeunerkamp over is, gaan Bond en Kerim Bey op zoek naar Krilencu. Het punt waar ze zich klaarmaken is waarschijnlijk bij de Damat Ibrahim Pasa Cami, op de hoek van Dede Efendi Caddesi en Sehzadebasi Caddesi in Istanboel. Hoewel de ronde hoek met de ramen waar Kerim en Bond staan nog goed herkenbaar is, is de rest van de omgeving dat niet. Het is tegenwoordig een drukke straat. Weinig mensen zullen zich kunnen voorstellen dat hier ooit een Call Me Bwana-poster hing.

Tania levert de plannen voor het consulaat af

Tatiana loopt de trap op naar het wegniveau van de Galata Koprusu (de Galatabrug). De vierde brug was een drijvende brug die in 1992 door brand werd beschadigd. Ze loopt door naar 15e-eeuwse Firuz Ağa-moskee met rechts op de achtergrond de Sultan Ahmed-moskee. De Divan Yolu Caddesi ligt in het Fatih district van Istanboel. Hoewel het er tegenwoordig wat anders uitziet, is de locatie nog goed te herkennen. In het volgende shot staat ze binnen in misschien wel de bekendste moskee van de wereld, de Hagia Sophia.

Hagia Sophia

Deze kerk in het hart van het oude Byzantium werd voltooid in het jaar 537. Net als de Basilica Cisterne is het gebouwd in opdracht van Justinianus. Toen het later werd omgedoopt tot moskee, kreeg het 4 minaretten. Wanneer je het bouwwerk betreedt, is het niet moeilijk voor te stellen waarom de filmmakers besloten het een belangrijke rol te laten spelen in From Russia with Love.

De eerste opnames voor From Russia with Love begonnen hier op maandag 22 april 1963. Elke ochtend verliet de crew het Hilton Hotel in een konvooi van 28 voertuigen, waarvan de helft gevuld was met lichtapparatuur, onmisbaar om binnen in de donkere moskee te filmen. Het Turkse ministerie van Toerisme had EON Productions toestemming gegeven om in de Hagia Sophia te filmen, zolang normale toeristen er geen last van zouden hebben. Dat leverde inderdaad wat problemen op, toen later die middag een grote groep naar binnen liep, waardoor er twintig minuten vertraging ontstond.

Tania komt het gebouw binnen vanaf het zuiden. Dit is niet de hoofdingang voor toeristen, die ligt meer naar het westen. Vanaf deze toeristische ingang loop je het binnenste centrum van de moskee in. Links zie je een enorme urn naast een ronde rode zuil. Bond stond hier met zijn zonnebril te wijzen in de richting waarin hij wilde dat Tania zou gaan. Als je naar die urn toe loopt, is de meest noordelijke kant van de binnenruimte het gebied waar de scène zich afspeelde. Meer info met foto’s kun je vinden op de website van James Bond Locations.

Ontmoeting op de Bosporus en ontsnapping consulaat

Als Bond succesvol de plattegrond van het consulaat heeft gekregen in de Hagia Sophia, gaat hij langs bij Kerim om de plannen nog eens door te nemen. Later ondervraagt hij Tatiana op een veerboot over het gebruik van de Lektor Decoder. Terwijl ze de Bosporus overgaan is op de achtergrond Kız Kulesi (de Meisjestoren) te zien. Deze zal in 1999 een belangrijke rol spelen in The World Is Not Enough. Terwijl de twee doorvaren komen ze ook langs Dolmabahçe Saray (Dolmabahçepaleis). Uiteindelijk komt Bond uit bij het consulaat van Sovjet-Rusland. Het consulaat ligt in de film aan de Halaskargazi Caddesi. Het gebouw is sinds de jaren 60 vrijwel onveranderd gebleven.

You’ve never been to Istanbul? Where the moonlight on the Bosphorus is irresistible. 

Bond tegen Moneypenny

De binnenscènes van het consulaat zijn wederom opgenomen in Pinewood Studios. Nadat het plan van MI6 in werking is gezet, en het consulaat in puin ligt, ontsnappen James, Tania en Kerim via de verschillende tunnels. Als ze op een groep ratten stuiten besluiten ze om te draaien en komen uiteindelijk uit in de Basilica Cisterne. Daar lopen ze een trap op en komen ze uit in een typisch Turks winkeltje op tegenover Sirkeci Gare (Station Sirkeci). Daar stappen ze uiteindelijk op de Oriënt Express richting het Westen.

Het treinstation van Istanboel is niet alleen een intrigerende Bond-locatie, maar ook een plek met een rijke geschiedenis. Bijna een eeuw lang vertrok de beroemde Oriënt Express vanaf dit station naar Parijs. Het wordt niet meer gebruikt als treinstation, maar er is een treinmuseum en het is zeker de moeite waard voor elke James Bond-liefhebber die in Istanboel verblijft.

Deel 3/3 komt woensdag 14 juni online.

Bronnen: James Bond Locations, OnTheTracksOf007, Bondscenes, MovieLoci en Reelstreets. Met dank aan Merlijn Kuiper van Bondesque Magazine.

Nog even dit…

Alles wat James Bond Nederland publiceert, gebeurt volledig op vrijwillige basis en non-profit. Wil je JBN steunen middels een donatie, dan komt dit volledig ten goede aan betere artikelen. Elke cent wordt direct geïnvesteerd in onze website. Doneren kan via het onderstaande bankrekeningnummer. We danken je hartelijk voor je gift.

NL55 RABO 0338 6331 46 ten name van Stichting James Bond Nederland